Tien bedenkingen als Erkende Bemiddelaar bij generatieconflicten in familiale bedrijven.
16 % van de familiebedrijven verwacht binnen tien jaar een overdracht naar de volgende generatie. Dat blijkt uit een onderzoek van de bank Belfius in 2021 bij 45.000 familiebedrijven. Van de ondernemingen die een overdracht verwachten, riskeren vier op de vijf problemen. In ons land, is het socio-economische belang van familiebedrijven enorm groot. Voor België is een kleine 80% van alle ondernemingen een familiebedrijf.
Zowel in opvolging als in overdracht zijn er diverse elementen van juridische, fiscale en financiële aard evenals uitdagingen op relationeel, emotioneel en psychologisch vlak. En de combinatie van dat alles leidt ertoe dat bij een overdracht of opvolging vaak spanningen en conflicten ontstaan. De impact daarvan mag niet onderschat worden en kan, indien niet goed aangepakt, ernstige schade berokkenen. Een bemiddelaar inschakelen voor conflictoplossing, en liefst nog conflictpreventie, kan hier écht een verschil maken.
De Bemiddelaar is een neutrale en onafhankelijke derde persoon die de nodige kwalificaties heeft om de communicatie en onderhandelingen tussen partijen te begeleiden. De bemiddelaar werkt vanuit de werkelijke belangen en ondersteunt de partijen om tot een gezamenlijk gedragen en voor ieder van hen aanvaardbare uitkomst te komen.
De rol van de bemiddelaar is de partijen te ondersteunen, te faciliteren. Maar de oplossing moet van de partijen zelf komen. Als bemiddelaar mogen we niet zelf met oplossingen komen. Het is een kwestie van de juiste vragen te stellen. De vragen leiden tot vooruitgang.
Laten we nu even inzoomen op concrete voorbeelden die wij mochten ervaren bij FB-Mediation in een Erkende Bemiddelaarsrol bij familiale bedrijven.
Wij steunen hierbij op voorbeelden van een overdracht van ouder naar kind en meer bepaald in onze voorbeelden van vader naar zoon/dochter (hierna “de partijen” genoemd) en proberen uit deze voorbeelden bepaalde gelijkenissen te vinden en gemeenschappelijke conclusies te trekken:
1. Gebroken communicatielijn
Voor het begin van een bemiddeling is er geen communicatie meer. De familieleden spreken elkaar aan enkel over het strikt noodzakelijke en alle fundamentele vragen worden vermeden. Een parallel leven installeert zich. Op het escalatiemodel van Glasl situeert men zich op het niveau van verharde discussies, intellectueel geweld en verwachte daden. Een win/win conclusie is dus nog mogelijk omdat er geen gezichtsverlies en dreigementen zijn.
Het Bemiddelingsproces brengt het voordeel om de communicatielijn terug open te zetten.
2. Het belang van een getekend openingsprotocol
Het voorleggen en uitleggen van een te tekenen protocol doet de partijen nadenken over de ernst en het professionalisme van de aanpak. Zij gaan ook mee in dit proces met regels van de Bemiddeling en aanvaarden deze. Het accent wordt gelegd op de communicatieregels, de beginsituatie en het einddoel. Meermaals wordt daarnaar verwezen bij het vallen van lastige woorden.
3. Geen gehoor naar de visie, gevoel en verwachting van de andere
Het blijft een raadsel dat geen enkel van de partijen zich überhaupt de vraag stelt of zij een volledig beeld hebben van de situatie en het probleem. Er wordt verder geboerd op basis van interpretaties en veronderstellingen. Er is geen enkel initiatief om even de tijd stil te leggen en te luiteren.
Het Bemiddelingsproces start met het luisteren naar elkaars visie over het probleem, maar ook naar elkaars emoties en gevoelens. De Bemiddelaar geeft en neemt het woord. In het begin wordt gedwongen geluisterd. De standpunten en de conflictenpunten worden opgelijst op een bord.
4. De tijdslijn en horizon is totaal verschillend bij elke deelnemer
De druk van zoon/dochter om “snel” naar een opvolging/overdracht te gaan is enorm hoog. De tegendruk van de vader om weerstand te bieden met rationele en emotionele argumenten is eveneens hoog. Druk/tegendruk, hoe geraakt de Bemiddelaar uit deze situatie? De druk verminderen langs beide kanten is de eerste prioritiet van de Bemiddelaar.
Luisteren, het woord nemen, het woord geven aan elk van de deelnemers op een afwisselend tempo is een goed middel. Dit brengt rust en vertrouwen in een proces.
5. De belangen van elke partij
Eigenaardig hoe dit woord overkomt als het tafel valt. Daar had niemand aan gedacht. Heeft de andere dan een diep en respectabel belang? Is er dan ook nog iets anders dan het belang van het bedrijf? Na een tijdje vallen de woorden vanwege de zoon/dochter: het gaat over erkenning, inspraak, aansturing, een stappenplan naar de toekomst en een leven naast het bedrijf….
De belangen van de vader luiden als volgt: gemoedsrust, afbouw van aanwezigheid voor zover de opvolger/opvolgster het aankan.
Zeer emotionele belangen nemen dan uiteindelijk de overhand. De indruk is dat elk van de partijen dit voor de eerste maal hoort, maar er wordt eindelijk geluisterd.
Verder worden de belangen geklasseerd in tegenstrijdige, verenigbare en gelijklopende belangen. Dit help enorm nadien, bij het vinden en clusteren van opties.
6. Het genereren van opties en clusteren in oplossingen
Is uiteraard een delicaat moment en de Bemiddelaar staat onder druk om concrete opties te laten genereren, maar deze ook te her-kaderen om de andere partij afstand te laten nemen.
In deze fase werden meerdere caucussen gevraagd om meer uitleg te krijgen, of soms om te beïnvloeden. Dit laatste kan natuurlijk niet, maar wordt door de Bemiddelaar uitgelegd.
7. Oplossen van een essentieel tegenstrijdig belangenpunt
Het essentieel belangenpunt van de vader is het bedrijf ten gepaste tijd overdragen als de zoon/dochter het weldegelijk kan opnemen Het essentieel belang van de zoon is snel aan het roer komen om inzichten en aansturing te winnen. Dit lijkt op het eerste gezicht weldegelijk tegenstrijdig, maar is in feite verenigbaar. Het is een zeer emotioneel en delicaat punt voor beiden en moet door de Bemiddelaar zo aangepakt worden. Aan de vader laten verstaan dat zijn vertrouwen kan geschonken worden aan de zoon/dochter voor meer inzage en aansturing en dit via een duidelijk meetbaar stappenplan en aan de zoon laten verstaan dat hij dit vertrouwen dient in te vullen en zijn inzet daarvoor duidelijk moet maken om door het stappenplan te gaan. De zoon/dochter staat tenslotte ook aan het stuur van dit overdracht proces. Dit vraagt weldegelijk een aantal aparte delicate gesprekken.
8. Ritme van het proces en ruimte voor caucussen
In het proces is het heel belangrijk om dagen open te laten tussen sessies om even te laten bezinken en te komen tot nieuwe inzichten. Dit is zeker belangrijk bij de overschakeling van belangen naar opties/oplossingen. De eerste vraag tussen de sessies is dan altijd, welk gevoel hebben jullie en werden de opgelijste punten goed begrepen en vooral goed ontvangen?
Even merkwaardig is de vraag van beide partijen om afzonderlijke gesprekken (caucussen) te te voeren tussen de sessies. De caucus is een krachtig instrument, maar mag door de Bemiddelaar niet verkeerd aangewend worden. Neutraliteit is hier het motto, zeker geen beïnvloedingmoment om toch maar de gedachtegang van de ene partij mee te geven aan de andere.
9. Vertrouwelijkheid van de Bemiddeling, maar ook vertrouwen krijgen en houden.
Als bemiddelaar ben je gebonden aan het beroepsgeheim. Dus wat in de bemiddeling wordt gezegd is in vertrouwen. Het is uiterst belangrijk dat de betrokken familieleden de ruimte krijgen om in alle vertrouwen de zaken op tafel te leggen en bespreekbaar te maken. De kunst is hier afstand te nemen en te verstaan of de gegeven informatie bv in een caucus weldegelijk bijbrengt tot oplossingen. De bemiddelaar zal met respect voor de partij, zelf moeten analyseren of dit nu bijdraagt of niet.
10. De kracht van een visuele ondersteuning
Hoe eenvoudiger de methode hoe beter! Alle verklaringen worden handmatig gelijst en geklasseerd op een bord. Dit blijft een krachtig middel om attentie en denkpistes te creëren. Echt verassend te zien hoe de partijen constant kijken naar het bord en er ideeën en bedenkingen uit puren.
Gelukkig neemt een conflict in het familiebedrijf niet altijd zo een proporties aan. Maar de gevolgen van onopgeloste conflicten kunnen nefast zijn, zowel voor het bedrijf als voor de verhoudingen binnen de familie, en dit vaak over generaties heen
Bij het nemen van belangrijke bedrijfsbeslissingen is het van groot belang dat de relaties binnen de familie niet verstoord geraken. Er spelen veel belangen. Familieleden komen vaak in interferenties tussen familie- en bedrijfsbelangen. Ook generatieverschillen kunnen een rol spelen. Het inschakelen van een erkend Bemiddelaar, die met de belangen van alle betrokkenen zal rekening houden, kan veel problemen oplossen.
Als het bemiddelingsproces ten einde is, wordt een sluitingsprotocol aangemaakt. Dit geeft kracht voor de verdere uitvoering van de beslissing en kan de eerste aanzet zijn tot het maken van een familie charter. Positief is dat de partijen dan nog de aanwezigheid van de Bemiddelaar vraagt bij de eerste stappen tot uitvoering. Dit is dan ook een blijk van vertrouwen!
Roland De Wolf
Erkende Bemiddelaar bij Family Business Mediation
Januari 2022
